Criminaliteit met kunststofafval is verdienmodel
Nederland speelt een grote rol in de wereldwijde handel in kunststofafval. Tijdens elke stap in de handelsketen van kunststofafval vinden criminele handelingen plaats. Dit blijkt uit een speciale bijdrage van de Inlichtingen- en Opsporingsdienst van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT-IOD) in het vandaag gepubliceerde Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit 2024 dat in opdracht van de Strategische Milieukamer is gemaakt.
De ILT-IOD beschrijft in het Dreigingsbeeld Milieucriminaliteit de handelwijzen in kunststofafval die in de afgelopen 5 jaar zijn gesignaleerd vanuit het milieutoezicht, signalen van Team Criminele Inlichtingen, openbare bronnen en strafrechtelijke onderzoeken. De opsporingsdienst constateert dat financieel gewin leidt tot criminele handelingen. Door het delen van deze kennis hoopt de opsporingsdienst inzicht te geven in hoe criminaliteit met kunststofafval eruit kan zien om zo dit probleem gezamenlijk beter aan te pakken.
Criminaliteit met kunststofafval
Veel westerse landen, waaronder Nederland, exporteren afval naar andere delen van de wereld. Dit doen zij onder andere vanwege de relatief lage kosten van verwerking elders. Die export is niet altijd gewenst in het land van bestemming en soms illegaal. Daarbij komt dat onjuiste verwerking leidt tot vervuiling van de leefomgeving en het vrijkomen van zeer zorgwekkende stoffen.
Er zijn aanwijzingen voor criminele handelingen bij de handel in en export van laagwaardige kunststofafvalstromen. Door het vervalsen van codes of documenten, het verbergen van afval achter een andere deklading of het omleiden van afvaltransporten via meerdere schakels of landen wordt het kunststofafval illegaal vervoerd en aan het zicht van de toezichthoudende instanties onttrokken.
Risico van handelaren
De belangrijkste prikkel voor criminaliteit met kunststofafval is het financiële model van verwerkers en handelaren. Zij ontvangen van de ontdoener van slecht recyclebaar afval namelijk tegelijk met het afval ook het geld. Met elke extra kostbare verwerkingsstap slinkt de winst, waardoor de stimulans ontstaat om het afval zo goedkoop mogelijk te verwerken of het kwijt te raken.
Handelaren en tussenpersonen spelen hierbij een speciale rol, zij faciliteren de markt door de meest problematische (vervuilde) kunststofafvalstromen over te nemen. Een deel van de kleine handelaren heeft geen eigen opslagcapaciteit of verwerkingslocatie, maar handelt wel in afval zonder ooit fysiek over het materiaal te beschikken. Deze handelaren zijn niet goed te controleren en daardoor hebben zij vaak vrij spel. Dit belemmert het toezicht. Voor bedrijven is het verleidelijk om van deze handelaren gebruik te maken, omdat ze zo op een goedkope manier van kunststofafval afkomen.
Uitdagingen
Er is onvoldoende zicht op de kleine handelaren en de complexe onderlinge verwevenheid van partijen in de afvalbranche. Door de enorme volumes en aantallen transportbewegingen die vanuit en via Nederland plaatsvinden, is het een uitdaging om illegale activiteiten met kunststofafval aan het licht te brengen.
Om de complexe wereld van kunststofafvalcriminaliteit beter aan te pakken, zijn (inter)nationale samenwerking en investering in de opsporing nodig. Belangrijke pijlers zijn: beter inzicht in de kunststofafvalketen, de (financiële) indicatoren van mogelijke criminele handelswijzen en de risicovolle afvalstromen, duidelijke coördinatie van internationaal toezicht en het delen van informatie.
Inspecties naar kunststofafval
Vorig jaar constateerde de ILT dat kunststoffen van hoogwaardige kwaliteit naar landen buiten Europa worden verscheept. In 2022 heeft de Douane in opdracht van de ILT bijna 4.800 controles op afvalstoffen uitgevoerd. Hiervan bestond 13% uit kunststofafval. Uit deze inspecties blijkt dat vanuit Nederland veel kunststofafval wordt geëxporteerd en dat producenten, bedrijven die verpakte producten aanbieden en afvalverwerkers deze grondstoffen laten eindigen als afval.