Inventarisatie frequentie en handelswijze bij vastzittend vistuig

Rapport | 22-06-2023

Inleiding

Naar aanleiding van een aantal incidenten waarbij viskotters zijn omgeslagen heeft de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) een onderzoek uitgevoerd naar asymmetrische beladingstoestanden voor boomkorkotters. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd op 26 mei 2021 in het rapport 'Kapseizen en zinken viskotters – Lessen uit de voorvallen met de UK-156 Lummetje en de UK-171 Spes Salutis'.

Eén aanbeveling uit het rapport was om een breder onderzoek uit te voeren binnen de sector naar deze risico’s met als doel de veiligheid te vergroten.

De Nederlandse Vissersbond, de Sectorraad Visserij en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) hebben een enquête uitgezet binnen de sector om inzicht te krijgen in:

• Hoe vaak het voorkomt dat een vistuig vast loopt.
• Hoe vaak het vistuig zodanig vast zit dat aanvullende maatregelen genomen moeten worden om het tuig weer los te krijgen.
• Welke middelen heeft de visser hiervoor ter beschikking?
• Welke middelen/methoden worden daadwerkelijk gebruikt aan boord?

De enquête is uitgezet met behulp van het programma Formdesk. Hieronder volgt een samenvatting van de ingevulde enquêtes. Alle vragen en antwoorden uit de enquête kunt u terugvinden in de bijlage 'Vragenlijst vistuigen statistieken Formdesk'.

Aantal uitgezette enquêtes en respons

De enquête is verstuurd naar de gehele Nederlandse kottervloot, die grofweg bestaat uit 200 garnalenkotters en 100 boomkorkotters. Er zijn 33 ingevulde enquêtes teruggekomen. Het percentage respondenten in verhouding tot de totale populatie is beperkt. Dit kan de nauwkeurigheid en betrouwbaarheid van het onderzoek negatief beïnvloeden. Mogelijk geeft dit resultaat geen volledig en representatief beeld van de gehele kottervloot.

Tegelijkertijd betekent een lage respons niet dat de ontvangen gegevens onbruikbaar zijn. De ingevulde enquêtes kunnen nog steeds waardevolle inzichten bieden. Het is dus belangrijk om voorzichtig te zijn bij het trekken van conclusies en het generaliseren van de resultaten voor de gehele kottervloot. Het kan dat de meningen en standpunten van degenen die niet reageerden aanzienlijk verschillen van degenen die wel deelnamen.

Het is aan te raden om deze overwegingen te communiceren bij het presenteren van de onderzoeksresultaten.

Scheepsgegevens en visserijmethoden

Van de 33 respondenten zijn er:

• 6 (18%) groter dan 24 meter
• 27 (82%) kleiner dan 24 meter

Of de voorziening gebruikt wordt antwoorden de respondenten:

• Ja: 11 (33%)
• Nee: 6 (18%)
• Soms: 14 (42%)

De reden om het systeem niet te gebruiken werd als volgt beschreven met tussen haakjes het patent dat betreffende visser ter beschikking heeft:

• 'Soms lastig om het visblok weer terug te krijgen om de sliphaak' (Klapblok, en van Damme patent).
• 'Alleen in uiterste noodzaak' (Van Damme patent).
• 'Nog nooit nodig geweest' (Klapblok).
• 'Wij hebben lier met rem. Zodra vast draait trommel door tot draad op en zijn we tuig kwijt' (een lierbediende voortui/achtertui om de giek volledig langszij te kunnen brengen).
• 'Om deze uitrusting (Klapblok) te gebruiken moeten er dingen gebeuren zoals gieken bijtoppen om de vislijn dicht bij het schip te brengen om het kladblok er om heen te kunnen doen. In de praktijk laten wij de gieken altijd in de laagste stand omdat zo de stabiliteit het beste is. Krijgen we het vistuig niet los (wat nog nooit gebeurd is) dan kappen we de vislijn bovendeks af.'

Veiligheidsvoorzieningen

Hier zijn meer antwoorden gegeven dan respondenten. Er zijn dus schepen met meerdere voorzieningen. Het type voorziening is redelijk verdeeld. Van de respondenten was er niet een zonder een voorziening.

Frequentie van vastlopen van het boomkortuig en/of het net

Hieronder een grafiek met het antwoorden op:

• Haken: mijn tuig en/of net haakt gemiddeld.

• Met lichte handeling los: mijn tuig en/of net loopt gemiddeld … keer vast waarbij met een lichte handeling het tuig en/of net vrijkomt.

• Met extra handeling los: mijn tuig en/of net loopt gemiddeld … keer vast waarbij er met extra handeling en kracht op de visdraad het tuig en/of net vrijkomt.

• Verlies van tuig: mijn tuig en/of net loopt gemiddeld … keer vast waarbij het tuig en net achtergelaten moet worden.

Opvallende uitkomsten

• Haken: 60% van de respondenten haakt minimaal 1 keer per kwartaal met z’n tuig en/of net.  Gemiddeld haken de tuigen/netten van de respondenten zo’n 10 keer per jaar.
• Lichte handeling: 78% loopt minimaal 1 keer per kwartaal vast. Dit komt vaker voor dan het 'haken'. Het haken echter wordt vermoedelijk niet altijd (h)erkend, maar toegeschreven aan bv zeegang.
• Extra handeling: 42% van de respondenten loopt minimaal 1 keer per kwartaal vast waarbij het tuig/net alleen loskomt nadat kracht op de visdraad is uitgeoefend.

Handelswijze bij een vastzittend tuig en/of net

De wijze waarop een vastzittend tuig en/of net wordt los getrokken, is van grote invloed op de stabiliteit van het schip. Het is daarom belangrijk dat dit lostrekken gecontroleerd en veilig gebeurt. 

Vragen over de handelswijze om het tuig/net los te krijgen werden als volgt beantwoord:

De postie van de giek	Giek met het vastzittende tuig/net bij het lostrekken (meerdere antwoorden mogelijk):	Vrije giek bij het lostrekken van tuig en/of net (meerdere antwoorden mogelijk):
Horizontale positie	26 (79%)	25 (76%)
45 graden	3 (9%)	3 (9%)
In getopte positie	0	0
Langszij het schip	4 (12%)	3 (9%)
Afwisselend, afhankelijk van situatie	11 (33%)	9 (27%)

Opmerkingen van de vissers

In een vrij tekst veld konden de geënquêteerden hun mening en gedachten kwijt. Daarin waren ze erg eensgezind. 'Blijf rustig' was een veelvoorkomende opmerking.

Wat vissers schrijven

• Hou altijd het vrije tuig en het tij in de gaten.
• Leer uw schip kennen.
• Elk schip kan kapseizen, handel met gezond verstand.
• Verstand gebruiken en rustig blijven.
• Voordat je een handeling uitvoert, eerst de bemanning instrueren.
• Zorg altijd dat er een weg terug is. Ga niet tot het uiterste.
• Vastzittende vistuigen zijn gevaarlijk; ga uiterst voorzichtig te werk.
• Op tijd visdraden, giekdraden en sluitingen vernieuwen.
• Neem een klapblok aan boord, en gebruik dit klapblok om je visdraad via je reling te geleiden bij lostrekken. Bij gebruik van je patent kan je giek gaan slingeren.
• Als ik vastloop zet ik mijn giek op ongeveer 30 graden naar beneden. Dus onderwater. Daardoor neemt de kracht om mijn schip om te trekken af.
• giek aan de vrije kant bij slagzij lager dan horizontaal. En het vrije tuig nooit aan dek zetten. Staart/zak  wel binnenboord in verband met schroef.
• Sommige kleinere garnalen schepen zijn uitgerust met een hydraulische lier zonder vrije val functie op de lier. Bij een vastzittend tuig of met een te zware last in de kuil door bijvoorbeeld zand of stenen, zou dit in een hele gevaarlijke situatie kunnen verkeren doordat men het vistuig niet snel genoeg kan laten vieren door middel van vrije val.

Enkele tips van de vissers

• Bij vastzittend tuig niet hijsen. Lijn kort onder de giek winden en de golfslag het werk laten doen.
• Maak eerst het dek vrij van rommel.
• Trek het tuig/net los bij kenterend tij, want dan loopt er geen stroom.
• Nooit zoveel slagzij trekken dat er water aan dek komt.

Conclusies

• Het merendeel van de respondenten waren garnalenvissers op kotters kleiner dan 24 meter.
• Het haken of vastzitten met het tuig/net komt regelmatig voor.
• Elk schip heeft een veiligheidsvoorziening. Hoewel er enige terughoudendheid is om dit te gebruiken, zet de bemanning het wel degelijk in wanneer het noodzakelijk wordt geacht.
• Gezien de antwoorden op de handelswijze en vrije tekst/opmerkingen lijken de schippers zich goed bewust van de gevaren en handelen daar ook naar.