Toezicht op kwik

Europese verordening voor kwik

In de westerse wereld is men hiermee verder dan elders. De Europese Unie en de meeste lidstaten hebben het verdrag ondertekend. Zij verplichten zich daarmee het gebruik van kwik en kwikhoudende producten nog meer te verminderen en aanwezig kwik zorgvuldig op te slaan. De ondertekening is aanleiding voor de nieuwe Europese verordening voor kwik van 17 mei 2017 (EU 2017/852). In de meeste lidstaten is overigens al decennialang kwikregelgeving van kracht.

De verordening stelt regels voor de in- en uitvoer en de productie van kwikhoudende producten. Ook het gebruik en de opslag van kwik, kwikverbindingen en kwikmengsels wordt in fasen beperkt. Daarnaast zijn er regels voor het op de markt brengen van nieuwe kwikhoudende producten en productieprocessen. En er worden nadere regels gesteld aan het gebruik van tandheelkundig amalgaam (zie onder het kopje Tandheelkundig amalgaam).

Nederlands beleid

Nederland voldoet met de aanpassing van het Besluit kwik en kwikhoudende producten aan de verordening en het internationale beleidsdoel. Het beleid is er blijvend op gericht om de kwikhoudende afvalstoffen zoveel mogelijk te ontkwikken, om verspreiding in het milieu tegen te gaan. Slechts wanneer het gehalte lager is dan 50 mg/kg mag de afvalstroom anders worden verwerkt.

Om uiteindelijk vrij te zijn van kwik mogen bedrijven die afvalstoffen ontkwikken, het teruggewonnen kwik niet langer dan een jaar in opslag hebben. Daarna moet het als afval worden beschouwd en verwerkt. In Nederland is in het Landelijk afvalstoffenplan (LAP3) het beleid voor deze stof en de kwikhoudende afvalstoffen beschreven.
Zie ook onder het kopje Afval ontwikken.

Europese regels voor kwik

Voor kwik zijn naast de hierboven genoemde verordening vele wettelijke (Europese) regelingen van toepassing. Een groot aantal daarvan verbiedt of beperkt de aanwezigheid van kwik in producten en (voedings-)stoffen. Ook de handel in en toepassing van kwik en kwikhoudende producten en de afvoer van kwikhoudende afvalstoffen is aan regels gehouden.
   

• Reach is de Europese verordening voor de registratie, evaluatie en autorisatie van chemische stoffen, waaronder kwik. Meer informatie: REACH helpdesk en ECHA Europe REACH;
• CLP is een samenstel van Europese regels voor het labelen en verpakking van stoffen, waaronder kwik, gebaseerd op wereldwijde afspraken. Meer informatie: ECHA Europa CLP en CLP Helpdesk;
• PIC: Europese regels met betrekking tot de in- en uitvoer van bepaalde chemische stoffen, waaronder kwik. Meer informatie: ECHA PIC-verordening;
• EVOA: Europese regels met betrekking tot de grensoverschrijdende overbrenging van afvalstoffen, waaronder kwik, dat als afval moet worden beschouwd, en kwikhoudende afvalstoffen;
• De Richtlijn Storten geeft kaders waarbinnen de tijdelijke en/of definitieve opslag van metallisch kwik moet plaatsvinden.

Exportverbod voor metallisch kwik

Het blijft verboden metallisch kwik (met een gehalte van meer dan 95% kwik) en bepaalde kwikverbindingen uit te voeren uit de EU. Met ingang van 2020 worden opnieuw enkele kwikverbindingen aan dit verbod toegevoegd.

Het mengen van kwik met andere stoffen om een lager dan 95% te verkrijgen voor de uitvoer, is ook verboden. Een uitzondering is gemaakt voor kwik dat bestemd is voor onderzoek en ontwikkeling, medische of analyse-doeleinden. Op deze uitzonderingsituaties is de Kwikverordening niet van toepassing.

Binnen de Europese Unie mag kwik wel verhandeld worden.

Invoerverbod

In de nieuwe verordening is de invoer en productie van kwik, kwikhoudende producten en kwikmengsels ook verboden, tenzij aan enkele strenge uitzonderingsregels wordt voldaan.

Tandheelkundig amalgaam

In de verordening worden alle exploitanten van tandheelkundige faciliteiten (zoals tandartspraktijken) verplicht om amalgaamscheiders te gebruiken die minimaal 95% van de amalgaamdeeltjes afvangen.

Daarnaast mogen kinderen, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven niet meer met amalgaamhoudende vullingen worden behandeld, tenzij een specifieke medische behoefte bestaat. Amalgaam mag alleen in capsule-vorm worden geleverd.

Ook stellen alle lidstaten een plan op om het amalgaamgebruik verder af te bouwen.

Voorwaarden voor hergebruik van kwik

Wanneer er kwikhoudende afvalstoffen worden ontkwikt, ontstaat er bijna 100% zuiver kwik. Afhankelijk van de herkomst van de kwikhoudende afvalstoffen mag dit kwik opnieuw worden gebruikt of moet het worden verwijderd. Het gebruik is echter beperkt mogelijk.

Is de kwikhoudende afvalstroom afkomstig van de reiniging van aardgas, de chlooralkali-industrie of het winnen en smelten van non-ferrometalen? Dan wordt het daaruit gewonnen kwik volgens de kwikverordening blijvend als afval beschouwd. Dit kwik mag dus niet meer op de markt worden gebracht, maar moet worden verwijderd.

Als de afvalstoffen waaruit het kwik is gewonnen niet worden genoemd in de Europese kwikverordening, dan mag dit teruggewonnen kwik nog worden afgezet binnen de EU. Het moet dan wel aantoonbaar worden aangewend in bijvoorbeeld bepaalde batterijen, speciale lampen en/of amalgaam voor tandartsen.

Dit hergebruik moet volgens de milieuvergunning binnen een jaar plaatsvinden. Is dit niet het geval, dan moet het kwik alsnog als afval worden beschouwd en definitief worden verwijderd. Voor de bedrijven die kwikhoudende afvalstoffen ontkwikken, betekent dit dat de herkomst van de partijen kwikhoudende afvalstoffen bekend moet zijn en dat het verkregen kwik op herkomst gescheiden gehouden moet blijven.

Ook het moment waarop het kwik wordt teruggewonnen moet worden gedocumenteerd. Kwik afkomstig van partijen kwikhoudende afvalstoffen die bestaan uit mengsels van bijvoorbeeld de tandheelkundige industrie en de gasreiniging, worden als afval beschouwd.

Afval ontkwikken

Kwik verdampt vrij snel. Door de kwikhoudende afvalstroom te verhitten, verdampt het kwik meestal als eerste. Wanneer vervolgens de kwikdamp wordt opgevangen en afgekoeld, ontstaat kwik in vloeibare vorm.

In Nederland zijn 2 bedrijven die met dergelijke ‘ontkwikkinginstallaties’ werken, waarvan 1 alleen haar eigen afval verwerkt. Uiteraard moeten deze bedrijven zich houden aan strenge regels om de mensen die er werken en het milieu te beschermen.

Het gewonnen kwik heeft meestal al een zuiverheid van ruim 99% en wordt opgeslagen in speciale verpakkingen. De grootste verpakkingseenheid is 70 liter, die gevuld met kwik zo’n 1.000 kg weegt. Meestal worden kleinere verpakkingseenheden gehanteerd, variërend van 100 ml tot 35 kg.

Kwik in sediment bij aardgaswinning

Wanneer aardgas uit de bodem wordt gehaald komen er veel vloeistoffen en vast materiaal mee. Door de druk te verlagen kan het aardgas worden afgescheiden van de rest van het meegekomen materiaal. Het gas wordt verder gedroogd en aan afnemers geleverd.

De 'rest' wordt in grote tanks apart gezet en na verloop van tijd ontstaan hierin 3 fracties: een bovenlaag met olieachtige stoffen die naar de raffinaderijen gaat, een omvangrijke waterige stroom, en een laag bezinksel, het zogenoemde sediment. In dit sediment kan kwik aanwezig zijn, soms zelfs in hoge concentraties. Dit kwik wordt door gespecialiseerde bedrijven uit de afvalstroom gehaald.

In de gevallen waarin het sediment een te hoge radioactiviteit te hoog heeft voor de reguliere verwerking, wordt de afvalstroom afgevoerd naar gespecialiseerde verwerkers in het buitenland. Deze radioactiviteit is van nature aanwezig en onvermijdelijk, en meestal laag.

Het kwik uit de gasreiniging wordt als afval beschouwd. Maar het kwik afkomstig van kwikhoudende Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), leidingwerk, installaties en luchtfilters kan nuttig worden toegepast. Het hieruit verkregen kwik mag dus worden verhandeld, op voorwaarde dat het niet gemengd is met kwik dat wél als afval moet worden beschouwd.

Het invoeren, doorvoeren of uitvoeren van kwikhoudende afvalstoffen vanuit Nederland is mogelijk en valt onder de regels van de EVOA. Vanwege de aard van de stof is altijd een zogenaamde kennisgevingprocedure nodig voordat overbrenging van de afvalstoffen mogelijk is. Bij de invoer of uitvoer van kwik is een expliciete toestemming nodig van het land dat het kwik ontvangt.

Opslag van kwik

De opslag van kwik dat (nog) niet als afval wordt beschouwd, moet voldoen aan de regels die zijn gesteld in de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen  (PGS).

Op het moment dat deze opslag langer dan een jaar heeft geduurd moet het kwik als afval worden beschouwd. Het mag dan, volgens de richtlijn Storten (bijlagen I, II en III), maximaal 5 jaar worden opgeslagen op een tijdelijke opslagplaats, dat wil zeggen een daarvoor vergunde stortplaats. Na deze 5 jaar moet het kwik zijn geïmmobiliseerd en definitief opgeslagen in de diepe ondergrond of in harde rotsformaties.

Zowel voor de tijdelijke als definitieve opslagplaatsen zijn strenge regels opgesteld. In Nederland zijn deze opslagplaatsen niet vergund.

Toezicht en handhaving

Diverse overheden zien toe op de naleving van de zogenoemde kwikverordening. De Omgevingsdiensten zien toe op de inrichtingen waar met kwik wordt gewerkt en/of kwik wordt gewonnen uit kwikhoudende afvalstoffen. Ook de speciale locaties waar kwik dat als afval moet worden beschouwd tijdelijk worden opgeslagen, vallen onder het toezicht van de omgevingsdiensten.

De NVWA en de ILT zien toe op de gehalten van kwik in producten en levensmiddelen. Samen met de Douane ziet de ILT toe op de naleving van het export- en importverbod op kwik en kwikhoudende producten.

Bedrijven waar met kwik wordt gewerkt krijgen veelal ook controlebezoeken van de waterschappen, om eventuele verontreiniging van riool en water vast te stellen.

Vragen en rapportages

Heeft u vragen over de regels die gelden voor kwik? Of wit u expliciete toestemming vragen voor de invoer van kwik? Neem dan contact op met: kwik@rws.nl.

Heeft uw bedrijf een rapportageverplichting? Dan kunt u de rapportages ook via dit e-mailadres inzenden: kwik@rws.nl. Rijkswaterstaat draagt zorg voor de rapportages die Nederland moet opstellen.