Gemelde dronevoorvallen

Factsheet | 20-11-2023

Samenvatting

In deze factsheet analyseert het ABL 798 meldingen over voorvallen met drones die het ontvangt vanaf januari 2017 tot en met juni 2023. Een samenvatting:

1. In 2020 en 2021 was er door de COVID-19-pandemie een sterke daling van het aantal vliegbewegingen door bemand vliegverkeer. Daardoor nam het aantal voorvalmeldingen in 2020 af. Vanaf 2021 is dit aantal weer gaan stijgen naar grotere aantallen dan vóór de pandemie.
2. Opvallend binnen het totale aantal dronevoorvallen is de stijging van gemelde luchtruimschendingen door drones. Piloten en luchtverkeersleiding zien dat drones vaak boven de toegestane grens van 400 voet (120 meter) en binnen de Controlled Traffic Regions (CTR) vliegen. Het gaat hier vermoedelijk om drone-gebruik voor recreatieve doeleinden. Omdat het ABL geen meldingen ontvangt van recreatieve dronegebruikers, is het moeilijk om de oorzaken van deze luchtruimschendingen te achterhalen. En belemmert dan weer het voorkomen van herhaling.
3. In de toelichtingen van voorvalmeldingen is op te merken dat piloten en luchtverkeersleiding drones op dichte afstand kunnen zien. Dit kan leiden tot een minimaal waargenomen afstand van slechts 10 meter in een voorval in 2022.

Dronegebruikers in Nederland

Sinds januari 2021 moeten drone-exploitanten zich registreren bij de RDW om een exploitantnummer te ontvangen dat ook geldig is in andere EU-lidstaten. Dit geldt ook een recreatieve drone, tenzij deze lichter is dan 250 gram én geen camera heeft. Dit komt door de invoering van de Europese Verordening 947/2019, waarin regels staan waar dronegebruikers aan moeten voldoen. De Europese Verordening 947/2019 is gebaseerd op het risicoprofiel van specifieke dronevluchten. Het gewicht van de drone bepaalt of een online cursus en theorie-examen bij een vliegschool vereist zijn voor het behalen van een vliegbewijs. Deze maatregelen zijn bedoeld om de veiligheid en kennis van drone-exploitanten te waarborgen en om risico’s te minimaliseren.

Voor het vliegen met een drone zijn er 3 risicocategorieën waarbij het type drone, de locatie en de activiteit het risiconiveau van de dronevlucht bepalen. Dronevluchten met een laag risico behoren tot de categorie OPEN. Voor het vliegen van een drone in de categorie SPECIFIEK(gemiddeld risico) of GECERTIFICEERD(hoog risico) is toestemming nodig van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).

De RDW geeft af en registreert alle exploitantnummers en vliegbewijzen sinds januari 2021. Er zijn ruim 68.000 exploitantnummers en ongeveer 68.000 vliegbewijzen uitgegeven voor de categorie OPEN. 

De ILT heeft sinds januari 2021 in totaal 225 Operational Authorisations (exploitatievergunningen) afgegeven. Deze vergunningen zijn bestemd voor drone-exploitanten in de categorie SPECIFIEK en GECERTIFICEERD die gebruikmaken van bijzondere scenario’s, zoals het maken van opnames of testvluchten in een CTR of bij een drukbezocht festival.

Dronevluchten in Nederland

Het totaal aantal dronevluchten in Nederland wordt niet bijgehouden, wat resulteert in het ontbreken van gegevens over het jaarlijkse aantal dronevluchten. Echter, het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) van het ministerie van Defensie verzamelt gegevens met behulp van dronedetectiesystemen die 24 uur per dag actief zijn. Hierbij worden gegevens zoals dronetype, vlieghoogte, vliegafstand, tijd en locatie geregistreerd. Deze systemen registreren voornamelijk drones van het merk DJI. De organisatie to70 heeft in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat data-onderzoek uitgevoerd met behulp van de gegevens uit de dronedetectiesystemen. In 2022 zijn er ongeveer 13.500  dronevluchten door het dronedetectiesysteem waargenomen binnen de Amsterdam CTR.

Gemelde dronevoorvallen in Nederland

Het ABL ontvangt meldingen van dronevoorvallen afkomstig van diverse bronnen. Deze bronnen omvatten de bemande luchtvaart, zoals piloten en luchtverkeersleiders, die melding maken over drones in de lucht. Daarnaast melden beroepsmatige dronegebruikers voorvallen over hun eigen vluchten, zoals inspecties, luchtfoto’s of testvluchten. Ook is er een onbekende groep, vermoedelijk burgers, die observaties melden. In de onderstaande grafiek is het aantal voorvalmeldingen in de periode van januari 2017 tot en met juni 2023 weergegeven.

In de jaren 2020 en 2021 ondervond de luchtvaartsector een aanzienlijke afname van het aantal vliegbewegingen door bemand vliegverkeer als gevolg van de COVID-19-pandemie, Dat vertaalde zich ook in een daling van het aantal voorvalmeldingen (zie figuur 1). Sinds het einde van de coronatijd in 2021 is het aantal gemelde dronevoorvallen gestegen. Deze toename is met name opvallend bij meldingen over drones door de bemande luchtvaart. Interessant genoeg hebben beroepsmatige dronegebruikers voornamelijk gemeld tijdens de COVID-19-pandemie, waarbij zij bezig waren met beroepsmatige operaties zoals inspecties of testvluchten met drones. Voorlopig daalt het aantal gemelde dronevoorvallen in 2023 naar het niveau van voor de COVID-19-pandemie.

Meldingen over drones vanuit bemande luchtvaart

Zoals geïllustreerd in figuur 1, zijn de meeste voorvalmeldingen afkomstig van de bemande luchtvaart. De bemande luchtvaart kan verder worden opgesplitst worden in de categorieën grote luchtvaart (Commercial Aviation, Commercial Air Transport, luchtverkeersleiding), kleine luchtvaart (General Aviation, waaronder ballonvaart, helikopter, microlight, zweefvliegen), Helicopter Emergency Medical Service (HEMS), militair, politie en overig. In figuur 2 is deze verdeling te zien.

Het valt op dat de kleine luchtvaart tijdens de COVID-19-pandemie meer meldingen heeft gedaan dan in voorgaande jaren. Dat er in het totaal aantal meldingen een daling te zien is tijdens de COVID-19 pandemie, komt door de aanzienlijke afname van het aantal vliegbewegingen en gemelde dronevoorvallen in de grote luchtvaart.

Het merendeel van deze voorvallen betreft drones die zich in de nabijheid van landingsbanen, vliegtuigen of laagvliegende ambulance- en politiehelikopters bevinden.

Seizoenseffect en trends van gemelde dronevoorvallen

In figuur 3 wordt een vergelijking gemaakt tussen de dronevoorvallen en het aantal vliegbewegingen door bemand vliegverkeer aan de hand van een seizoensgebonden (per kwartaal) grafiek.

Uitgezonderd jaar 2021, blijkt dat er pieken te zien zijn in het 2^e en 3^e kwartaal van elk jaar (figuur 3). Het jaar 2021 zitten de aantallen ongeveer op dezelfde hoogte.

Om het aantal gemelde voorvallen te bekijken in vergelijking met de vliegbewegingen, wordt in figuur 4 het aantal gemelde dronevoorvallen per 10.000 vliegbewegingen door bemand vliegverkeer weergegeven.

Nu is te zien dat tijdens de COVID-19-pandemie er relatief meer dronevoorvallen per 10.000 vliegbewegingen zijn gemeld. Dit komt door meer voorvalmeldingen en omdat er minder vliegbewegingen in Nederland zijn. In 2023 daalt de waarde naar het niveau van voor de COVID-19-pandemie.

Gemelde oorzaak door dronegebruikers

Uit de toelichtingen waarin dronegebruikers de situatie van het voorval kunnen schetsen, blijkt dat er hoofdzakelijk vier typen oorzaken zijn die tot een voorval leiden. Het gaat hier om meldingen van beroepsmatige dronegebruikers. Het ABL ontvangt nauwelijks meldingen van recreatieve dronegebruikers.

In figuur 5 wordt een grafiek gepresenteerd met de verschillende oorzaken en het aantal dronevoorvallen gemeld door beroepsmatige dronegebruikers.

In alle voorvalmeldingen door beroepsmatige dronegebruikers is de oorzaak gemeld in de toelichting. De meest voorkomende oorzaak is een technisch probleem. Gevolgd door controleverlies door de piloot. Daarbij valt op dat in 2020 en 2021 deze oorzaak juist vaker gemeld is dan een technisch probleem.

Een deel van de voorvallen is gemeld omdat de drone is gecrasht. Met uitzondering van het jaar 2020 blijkt dat de belangrijkste reden voor een dronecrash te wijten is aan een technisch probleem met de drone.

Voorbeelden van voorvalclassificaties

Voor het categoriseren van de ernst van het voorval worden meldingen gelabeld, variërend van ongevallen tot ernstige incidenten en ongevallen. Het labelen van het voorval met de classificatie wordt in principe door de melder gedaan.

Om de melder de weg te wijzen, heeft de ILT een begrippenkader op de website ter beschikking gesteld. Dit begrippenkader is opgesteld voor dronegebruikers die een voorval willen melden. Naast dat de melder geïnformeerd wordt over hoe hij de melding classificeert aan de hand van voorbeelden, is verder te lezen wanneer de melder verplicht is het voorval te melden.

In de onderstaande tabel staan enkele voorbeelden van voorvalclassificaties in de praktijk, afgeleid van de voorvalmeldingen die het ABL ontvangt.

Voorval classificatie	Voorval uit de praktijk
Accident	Een dronegebruiker verliest de controle over de drone en de drone vliegt weg. Dat resulteert in een crash en schade aan de drone.
Serious incident	Een piloot van bemande luchtvaart meldt een (bijna) botsing met een drone.
Significant incident	Een luchtverkeersleider spot een drone in de nabijheid van een landingsbaan, niet ver van een opstijgend/dalend vliegtuig.
Incident	Een luchtverkeersleider meldt een luchtruimschending van een drone waarbij geen vliegtuig in de buurt was.

In de ontvangen 789 voorvalmeldingen is 1.5% geclassificeerd als accident en 1.9% als serious incident.

Waargenomen drones in de lucht

Een luchtruimschending, ook wel bekend als airspace infringement, doet zich voor wanneer een vliegtuig of drone een specifiek deel van het luchtruim binnen vliegt zonder toestemming van de luchtverkeersleiding. Dergelijke luchtruimschendingen kunnen leiden tot gevaarlijke situaties, zoals een botsing met een luchtvaartuig zoals bijvoorbeeld een drone die in de motor van een luchtvaartuig terechtkomt.

Om luchtruimschendingen te voorkomen, gelden er strikte regels voor dronegebruikers. In de CTR mag er alleen gevlogen worden als er toestemming is verleend door de luchtverkeersleiding.

Ook geldt er een maximale hoogte van 120 meter (400 voet), zowel voor recreatieve als beroepsmatige dronegebruikers.

Het rapport van to70 vermeldt dat het dronedetectiesysteem in 2022 13.500 dronevluchten heeft geregistreerd in Amsterdam CTR. Dit zijn dus in feite luchtruimschendingen. Daarvan bevond 10% zich dichtbij het luchthaventerrein en 1% dichtbij de landingsbanen. Dit zijn daarmee dronevluchten met een hoger risico op een conflict met ander vliegverkeer.

Hoogte waargenomen drones

In de toelichtingen van de voorvalmeldingen heeft de melder de mogelijkheid om uitgebreide informatie te verstrekken, wat zeer waardevol is voor de data en analyses bij ABL. Een van de analyses die op deze toelichtingen is uitgevoerd, betreft het identificeren van de gemelde hoogte waarop de drone in de lucht vliegt.

47% van de voorvalmeldingen van de bemande luchtvaart in de afgelopen 6,5 jaar vermeldt de hoogte in de toelichting. Piloten en luchtverkeersleiders kunnen met behulp van meetsystemen de hoogte van een drone inschatten. Een piloot schat de hoogte in vanuit het vliegtuig. Als de luchtverkeersleiding een drone vanuit de verkeerstoren waarneemt, kan hij ook de hoogte inschatten. Die hoogte vermelden ze in de toelichtingen. De meerderheid van de voorvalmeldingen waarin de hoogtes van vliegende drones worden gemeld, zit boven de grenswaarde van 400 voet (ongeveer 120 meter).

Uit de gegevens van figuur 7 blijkt dat 75% van de waargenomen hoogtes tot 2.500 voet (760 meter) reikt. De grootste geregistreerde hoogte in een voorvalmelding was in 2018 11.500 voet (3.500 meter). Het jaar 2022 had het hoogste aantal meldingen met betrekking tot drones, wat verklaart waarom de meeste waargenomen hoogtes (28%) in dat jaar plaatsvonden.

Uit het rapport van to70 blijkt dat 25% van de 13.500 dronevluchten in het jaar 2022 zich boven de 120 meter bevond. Dat het percentage in de voorvalmeldingen hoger ligt, is te verklaren uit het feit dat de drones die lager dan 120 meter vliegen niet snel zullen worden waargenomen door de bemande luchtvaart.

Figuur 7. Vermelde hoogte in voorvalmeldingen, aantal objecten per jaar

Waargenomen afstand tussen drones en bemande luchtvaartuigen

Een andere analyse die uit de toelichtingen naar voren komt, is dat piloten en luchtverkeersleiding drones op dichte afstand waarnemen. In figuur 8 worden de vermelde afstanden tussen het vliegtuig of de helikopter en de drones in meters gevisualiseerd.

Er zijn 76 meldingen waarin de horizontale afstand tussen het luchtvaartuig en de drone wordt vermeld. De kleinste afstand die gemeld is, tussen een bemand luchtvaartuig en een drone, was slechts 10 meter. Een dergelijk voorval deed zich voor in 2022 en in 2023. Bij de voorvallen waarin een piloot of luchtverkeersleider de afstand meldt, bevinden de meeste waargenomen drones zich binnen een straal van 150 meter (63 gevallen). Soms blijkt uit de toelichtingen dat bemande luchtvaartuigen worden gewaarschuwd door luchtverkeersleiding vanwege de nabijheid van drones.

Figuur 8. Gemelde voorvalmeldingen drone met afstand in meters per meldingscategorie

Praktijkvoorbeelden van dronevoorvallen

Enkele praktijkvoorbeelden worden in dit laatste hoofdstuk besproken. De voorvalmeldingen zijn zeer divers en aan de hand van enkele voorbeelden wordt een beeld gegeven van situaties. Deze voorvallen leggen de nadruk op belangrijke aspecten van veilig dronegebruik en benadrukken de noodzaak om rekening te houden met het risico op een mogelijke botsing met een drone.

Enkele praktijkvoorbeelden

Voorvallen	Praktijkvoorbeelden
Luchtruimschending	Luchtverkeersleiding en piloten melden luchtruimschendingen zodra een vliegende drone wordt waargenomen in een gecontroleerd luchtruim (CTR). In dergelijke gevallen is het niet altijd noodzakelijk dat er een vliegtuig in de directe nabijheid is. Wanneer een piloot een schending van het luchtruim meldt, duidt dit op de dichte aanwezigheid van een drone. Het komt ook voor dat drones worden waargenomen in de buurt van landingsbanen, wat leidt tot contact tussen de luchtverkeersleiding en de politie.
Botsing	Twee zweefvliegtuigen volgden een route langs de duinen. Een van de vliegers hoorde een luid geluid dat hem opschrok. Na onderzoek bleek er geen botsing met een vogel te zijn opgetreden; in plaats daarvan had het andere zweefvliegtuig een drone waargenomen tijdens de vlucht. Bij de landing werd een scheur van 20 centimeter vastgesteld in een van de winglets. De betreffende vlieger was opgelucht dat de drone niet door de cockpitkap was gegaan.
Bijna-botsing	Er hebben zich 69 bijna-botsingen voorgedaan. In totaal zijn er 11 voorvallen waarbij een uitwijkmanoeuvre werd uitgevoerd om een botsing te vermijden. Een dergelijk voorval deed zich voor tijdens een vlucht van een ambulance helikopter, waarbij de piloot moest uitwijken voor een drone. Er was een patiënt aan boord die naar het ziekenhuis werd vervoerd.
Fly-away	Na een vlotte opstijging bleek de drone onbestuurbaar te zijn en ondernam een vlucht naar een onbekende bestemming. Hoewel de bestuurder de 'Return to Home' (RTH) functie had geactiveerd, slaagde de dronebestuurder er niet in om verbinding te herstellen met de drone. De drone was vermist. Ondanks uitgebreide zoekpogingen in de nabije omgeving, bleek de drone onvindbaar, zelfs met behulp van de laatst bekende GPS-coördinaten.

Meer weten?

Lees meer over het Analysebureau Luchtvaartvoorvallen, of bekijk hoe u als piloot of operator van een drone een voorval kunt melden