Vertrouwen op certificering: werk aan de winkel
De maatschappij kan er onvoldoende op vertrouwen dat een certificaat of erkenning voor onder andere vakbekwaamheid en betrouwbaarheid terecht is afgegeven. Dat is de conclusie van het rapport Naar vertrouwen op certificering; een signaalrapport naar de werking van 34 certificeringsstelsels. Geen van de stelsels werkt optimaal. Er is onvoldoende duidelijkheid in rollen, taken en verantwoordelijkheden, informatie wordt te weinig gedeeld en samenwerking tussen partijen binnen een stelsel is niet gestructureerd. Alle betrokken partijen in deze stelsels moeten aan de slag om te zorgen dat de samenleving kan vertrouwen op afgegeven certificaten.
Meer hierover staat in het rapport Naar vertrouwen op certificering. De afgifte van wettelijke certificaten door private partijen komt op veel onderwerpen voor. Zo geven private partijen certificaten af voor het mogen verwerken van afgedankte elektronische apparaten en voor de veiligheid van schepen. Ook geven zij bijvoorbeeld het bewijs van vakbekwaamheid af aan bedrijven die gebruikmaken van biociden en certificeren zij energieprestatieadviseurs voor het afgeven van energielabels.
Ontzorgen
“Private certificeringen zijn in het verleden opgenomen in wetgeving en daardoor een onderdeel geworden van het publieke systeem”, legt Anuschka Otten uit. Als programmamanager heeft zij het onderzoek naar de werking van de stelsels in gang gezet. “We hebben veel meer taken dan mensen. Dus we proberen zo efficiënt mogelijk om te gaan met de beschikbare mensen en middelen: daar waar de samenleving de meeste risico’s loopt. In een goed functionerend stelsel van certificeren versterken publiek toezicht en private certificering en conformiteitsbeoordeling elkaar. Dat die stelsels nu niet naar wens functioneren, heeft invloed op de veiligheid en duurzaamheid.”
Verbeteringen
Elk stelsel heeft zijn eigen stakeholders en verbeterpunten. Zo heeft de ILT in de 6 stelsels die in januari 2023 onder de loep zijn genomen inspecties uitgevoerd bij de conformiteitsbeoordelingsinstanties (CBI’s). Het ging om luchtvaart, binnenvaart, koopvaardij, F-gassen, bodem en rail. Daar waar de ILT heeft geconstateerd dat onterecht certificaten zijn afgegeven (bij lucht- en binnenvaart en bodem) zijn deze certificaten geschorst en ingetrokken.
Verantwoordelijkheid
Otten: “We hebben instructies voor verbeteringen gegeven aan de CBI’s en hebben soms handhavend moeten optreden. Ook werken we aan de versterking van het toezicht op de vergunningverlenende taken die de inspectie heeft uitbesteed aan marktpartijen, maar we kunnen het niet alleen. Álle partijen in een stelsel hebben hier een eigen rol en verantwoordelijkheid te vervullen. De overheid, maar ook de CBI’s en certificaathouders. We moeten samen aan de slag als we willen dat de samenleving op certificaten kan vertrouwen.“
De ILT heeft daarom in het voorjaar van 2024 een 1e bijeenkomst georganiseerd met veel CBI’s om de eerste onderzoeksresultaten te bespreken in zogenoemde rondetafelgesprekken. Dit zet de inspectie nu ook voort met de individuele stelsels. De planning is om alle trajecten te starten in 2024 en 2025. Ook is de samenwerking met de Raad voor Accreditatie sterker geworden.
Onterecht
Uit het rapport blijkt dat bij 3 stelsels sprake is van concrete signalen van onterecht afgegeven certificaten. Bij 17 stelsels is niet goed geborgd dat betrouwbare certificaten worden afgegeven en voor de overige 14 stelsels zijn risico’s en verbetermogelijkheden vastgesteld, maar geldt een beperkte impact op de afgegeven certificaten.
Certificeringsstelsel
De certificeringsstelsels moeten ervoor zorgen dat producten, vakbekwaamheid, processen of laboratoria voldoen aan gestelde eisen en daarmee een goede kwaliteit waarborgen. Het is een vorm van publiek-private samenwerking. CBI’s hebben in deze samenwerkingsstelsels een centrale rol. Zij hebben als private partij een erkenning, vergunning, aanwijzing of mandaat van de minister of de inspecteur-generaal (IG). De overheid blijft verantwoordelijk voor de betrouwbaarheid van de afgegeven certificaten. Kenmerkend voor wettelijke certificeringstelsels is dus dat private partijen in het stelsel taken uitvoeren om publieke belangen te beschermen. Dat brengt publieke verantwoordelijkheden met zich mee voor deze partijen.
Signaalrapport
Naar vertrouwen op certificering is een signaalrapport naar de werking van 34 certificeringsstelsels. Dit rapport is het vervolg op een onderzoek uit januari 2023 waarin de ILT vraagtekens zette bij de betrouwbaarheid van afgegeven certificaten in 6 stelsels op het gebied van bodem, spoor, binnenvaart, koopvaardij, luchtvaart en luchtverontreinigende stoffen. Dat deed de vraag rijzen hoe het was gesteld met de overige 34 stelsels.