Immobilisaat

Immobilisaat is een vormgegeven bouwstof die bestaat uit diverse minerale afvalstoffen. Daarnaast worden allerlei soorten reststoffen gebruikt, zoals sorteerzeefzand en straalgrit. Door toevoeging van een bindmiddel en water hardt het uit tot een betonachtige bouwstof, die vooral wordt gebruikt als funderingsmateriaal onder gebouwen en wegen.

Productie en toepassing

Immobilisaat is de afgelopen jaren grootschalig toegepast. In 2020 was dit 1,5 miljoen ton, onder andere als funderingsmateriaal op honderden locaties. Bijvoorbeeld onder sorteercentra en parkeerterreinen.

Risico’s van immobilisaat

Als wordt voldaan aan de wettelijke milieu- en technische eisen dan worden de schadelijke stoffen uit de bestanddelen gebonden in het immobilisaat. Stoffen zoals chloride, bromide en sulfaat vormen dan geen bedreiging voor de kwaliteit van de bodem en het grondwater. Als immobilisaat niet goed uithardt of verbrokkelt, kunnen deze schadelijke stoffen wel (boven de norm) vrijkomen. Ze spoelen dan uit en verspreiden zich in de bodem en het grondwater.

De productie en toepassing van immobilisaat kent de volgende risico’s:

• Soms bevatten de partijen immobilisaat schadelijke stoffen boven de norm.
• Niet alle genormeerde stoffen worden altijd gemeten.
• De instructies voor verwerking worden niet altijd nageleefd.
• De duurzame vormvastheid is vaak onvoldoende (te veel vocht, onvoldoende uitharding) waardoor stoffen alsnog uitlogen en erosie plaatsvindt.
• Door werkzaamheden zoals heien wordt het materiaal in de bodem geduwd en verontreinigt het de bodem.
• Immobilisaat is lastig te recyclen.
• Tot 2023 waren de regels rond melding en registratie onvoldoende. Sinds 2024 geldt er wel een landelijke informatieplicht, maar is er geen landelijke registratieplicht van de locaties van toepassing.

Negatieve waarde

Afnemers van immobilisaat (projectontwikkelaars) krijgen van de producent geld als ze het als bouwstof gebruiken. Terwijl voor het gebruik van primaire bouwstoffen zoals zand, grind of beton  moet worden betaald. Dit geeft een ongewenste prikkel om meer immobilisaat te gebruiken dan nodig is, of wanneer dat niet noodzakelijk, nuttig of functioneel is. Voor het bevoegde gezag is het lastig te bepalen of het technisch gezien nodig is om immobilisaat als funderingsmiddel toe te passen.

Immobilisaat en wetgeving

De productie van immobilisaat valt onder het Besluit en de Regeling bodemkwaliteit 2022. De branche heeft hiervoor in 2016 de beoordelingsrichtlijn (BRL) 9322 vastgesteld. Op basis van deze BRL worden producenten gecertificeerd door een certificerende instelling (CI) en erkend door de minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW).

Thema-onderzoek door de ILT

Tussen 2022 en 2024 voerde de ILT samen met omgevingsdiensten een thema-onderzoek uit naar de productie en toepassing van immobilisaat. Ondanks de regels voor het toepassen van immobilisaat bleek dat er toch schade voor mens en milieu is ontstaan. De maatschappelijke risico’s voor de leefomgeving zijn niet voldoende afgedekt. Daarom heeft de ILT in 2024 de beleidsmaker (het ministerie van IenW) geïnformeerd over de risico’s. Ook heeft de ILT intensieve gesprekken gevoerd met de enige certificerende instelling (CI) in de branche en met de branche als geheel.

Na het onderzoek deed de ILT de volgende aanbevelingen:

• Stel hogere eisen aan de toepassing van immobilisaat en maak de onderbouwing van de civieltechnische waarde van de fundering toetsbaar.
• Schaf de steekproefsgewijze keuring af bij heterogene secundaire bouwstoffen.
• Gebruik schonere en meer homogene ingrediënten, en controleer daarop.
• Zorg ervoor dat de branche betere en duidelijkere normen ontwikkelt in een nieuwe BRL.
• Introduceer een registratieplicht zodat er een landelijk overzicht komt van de locaties waar immobilisaat is toegepast.
• Scheidt de rollen van de  CI en de producenten door een andere (onafhankelijke) instantie de BRL te laten opstellen.

Ontwikkelingen

Naar aanleiding van bevindingen uit het thema-onderzoek hebben de branche en het ministerie van IenW verbetermaatregelen getroffen. Er is een nieuwe branchevereniging opgericht, die in samenwerking met de ILT, het ministerie van IenW en omgevingsdiensten werkt aan een nieuwe en duidelijkere beoordelingsrichtlijn. Ook heeft de CI hierdoor een meer onafhankelijke positie gekregen.

Er is een informatieplicht in de wet openomen en in het ontwerp Circulaire Materialenplan (CMP) is de verplichting opgenomen om bodemas uit afvalverbrandingsinstallaties (AVI-bodemas) te wassen. 

In 2025 voert de ILT opnieuw controles uit om de verbetermaatregelen te toetsen.

Toezicht door de ILT

Alle bedrijven die zich bezig houden met bodem, grond en bouwstoffen moeten in het bezit zijn van een ‘erkenning bodemkwaliteit’. Dit is vastgelegd in het Kwalibo-stelsel. De ILT is bevoegd om op te treden tegen organisaties en personen die niet volgens de richtlijnen werken. Dit volgt uit het Besluit en de Regeling bodemkwaliteit.

Overtredingen of vermoedens daarvan worden geregeld opgemerkt door toezichthouders van omgevingsdiensten, politie, provincies en gemeentes. Wanneer bedrijven regels niet naleven, dan maken wij dit bekend via een registratiesysteem waar toezichthouders van Omgevingsdiensten gebruik van maken.